Geschreven door dr. Daphne Hijzen, 01-10-2025
In 2035 zouden de meeste scholen in Nederland overgestapt moeten zijn op inclusief onderwijs. Inclusief onderwijs vraagt om een leeromgeving waarin neurodiversiteit wordt gewaardeerd en benut. Een belangrijk aangrijpingspunt voor het realiseren van inclusiviteit ligt in de ontwikkeling en ondersteuning van executieve functies (EF’s). Deze (cognitieve) regelvaardigheden stellen leerlingen in staat om doelgericht te handelen, hun aandacht te sturen en flexibel om te gaan met veranderingen (Crone, 2018). Omdat neurodiversiteit vaak samen gaat met uiteenlopende EF-profielen zijn EF’s zowel een uitdaging als een kans voor inclusief onderwijs. Ze vormen een belangrijke brug tussen individuele verschillen en de praktische realisatie van een inclusieve onderwijspraktijk. Goed ontwikkelde executieve functies dragen bij aan gelijke kansen. Dit artikel bespreekt de rol van EF’s in relatie tot neurodiversiteit, gebaseerd op het ‘unity ans diversity-model’ van Friedman en Miyake (2017) en de wijze waarop deze een bijdrage leveren aan de totstandkoming van inclusief onderwijs. .
Waarom EF’s belangrijk zijn
Executieve functies, zoals planning, werkgeheugen en flexibiliteit, ontwikkelen zich van de kindertijd tot jongvolwassenheid en kunnen versterkt worden door oefening en een stimulerende omgeving (Jolles, 2020; Ferguson et al., 2021). Ondersteuning van EF’s helpt leerlingen hun leerproces te sturen en bevordert sociale vaardigheden zoals emotieregulatie en samenwerking. Dit is vooral waardevol voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften (Arzaqi et al., 2025; Gkora & Christou, 2023).
EF’s en neurodiversiteit
Het Unity & Diversity-model van Friedman en Miyake (2017) laat zien dat sommige EF’s universeel zijn, terwijl andere sterk verschillen tussen individuen. Dit sluit aan bij het neurodiversiteitsparadigma: cognitieve verschillen zijn normaal en waardevol, geen defecten (Pellicano & Houting, 2021; Baron-Cohen, 2017). Door EF’s te erkennen en te ontwikkelen, kunnen scholen onderwijs bieden dat inspeelt op unieke sterktes en uitdagingen van elke leerling.
EF-training in de praktijk
Effectieve EF-training kan klassikaal, digitaal of individueel plaatsvinden en moet structureel onderdeel zijn van het curriculum (Vasquez & Marino, 2021; Hindman et al., 2024). Belangrijk is ook dat docenten goed worden getraind om EF expliciet te stimuleren (Dignath et al., 2022). Zo leren leerlingen plannen, reflecteren en hun leerproces zelf sturen, wat bijdraagt aan inclusieve, sociale en cognitief rijke leeromgevingen.
Conclusie
Executieve functies zijn de ‘dirigenten’ van het brein die leren voor iedereen mogelijk maken. Door ze te ontwikkelen en te erkennen als variabel tussen individuen, kunnen scholen inclusief onderwijs realiseren waarin neurodiversiteit wordt gevierd en alle leerlingen hun potentieel kunnen bereiken. Goed geïntegreerde EF-training ondersteunt álle leerlingen, versterkt sociale cohesie en biedt vooral kwetsbare groepen extra kansen (Diamond, 2013; Friedman & Miyake, 2017; Ferguson et al., 2021).