Negen jaar geleden begon Doutzen Buursma Onderwijscentrum Opnij. Als leraar op de middelbare school zag ze veel leerlingen vastlopen. Niet door een gebrek aan intelligentie, maar omdat ze geen idee hebben hoe ze zich de leerstof eigen moeten maken. ‘Ze missen essentiële vaardigheden, ook wel executieve functies genoemd’, vertelt Doutzen. ‘Dit zijn de vaardigheden die je nodig hebt om complexere taken aan te kunnen. Zodra de stof in de uitdagender wordt, is het bijvoorbeeld cruciaal dat je kunt plannen, organiseren, emotieregulatie en timemanagement.’ Dat leren leerlingen niet vanzelf. Executieve functies ontwikkelen zich in de prefrontale cortex, een deel van het brein dat juist tijdens de tienerjaren volop in ontwikkeling is. ‘Op deze leeftijd hebben leerlingen begeleiding nodig om van kronkelpaadjes in hun brein snelwegen te maken’, legt Doutzen uit. ‘Ik merkte dat ik veel problemen kon voorkomen door in de mentoruren te werken aan executieve functies. Leerlingen liepen minder snel vast wanneer de stof complexer werd.
EF-trainingen
Doutzen wilde niet alleen de leerlingen in haar eigen klas helpen de juiste skills te ontwikkelen. Ze richtte Onderwijscentrum Opnij op, waar alle leerlingen in de regio Den Haag terecht kunnen. Opnij richt zich op het trainen van de executieve functies. Dat komt alle leerlingen tijdens hun hele schoolloopbaan van pas. ‘Maar’, zegt Doutzen, ‘scholen kunnen ook zelf aan de slag gaan met het ontwikkelen van executieve functies. Als leerlingen bij ons komen, zijn ze vaak al vastgelopen. Het zou veel mooier zijn als leraren en mentoren hen al eerder leren plannen, organiseren en leren leren. Zo voorkom je dat leerlingen in hogere klassen vastlopen.’
Kenniscentrum voor heel Nederland
In het hele land hebben scholen kennis en handvatten nodig bij het vormgeven van onderwijs in executieve functies. Daarom richtte Doutzen het Kenniscentrum Executieve Functies op waar scholen uit heel Nederland terecht kunnen. Het centrum biedt alles wat scholen nodig hebben om aan de slag te gaan: van theoretische kennis tot praktisch toepassingen. Zo zijn er digitale tools waarmee leerlingen zelf hun voortgang in alle elf de executieve functies kunnen volgen. ‘Ze vullen vragenlijsten in, krijgen een plan van aanpak en mentoren zien precies waar de focus moet liggen’, vertelt ze. ‘Soms kunnen kleine aanpassingen al een enorm verschil maken. De kunst is om te zien waar een leerling precies vastloopt en welke functies extra aandacht nodig hebben. Wát begrijpt een leerling niet als hij zegt “ik begrijp het niet”? Is het de vraagstelling? Overzien ze de hoeveelheid stof niet? Of weten ze niet hoe ze moeten plannen? Op het digitale platform wordt direct zichtbaar waar de ontwikkelpunten liggen.’
Doutzen weet maar al te goed dat leraren het druk hebben. ‘Hun tijd is kostbaar en ze hebben vaak hun handen vol aan het verzorgen van hun vaklessen.’ Daarom heeft het Kenniscentrum een fysieke én digitale mentormethode ontwikkeld, inclusief werkboeken en kant-en-klare lespresentaties. Leraren krijgen hebben zo een goed gevulde gereedschapskist tot hun beschikking, vol actieve werkvormen en voorbeeldplanningen. Het is plug-and-play. Alles is erop gericht leerlingen te helpen bij de ontwikkeling van hun vaardigheden. ‘Het mooie van onze methode is dat het niet alleen vastgelopen leerlingen helpt, maar juist preventief werkt’, zegt Doutzen.
Trainingen en workshops
Naast de methode biedt het Kenniscentrum trainingen en workshops voor onderwijsprofessionals. ‘We stellen scholen in staat om zelf met onze methode ‘In Topvorm met EF’ en tools aan de slag te gaan. Tijdens onze workshops leren leraren om hun leerlingen beter te coachen en praktische kennis over te brengen. Met incompanytrainingen kunnen leraren en mentoren EF-experts worden. Ze leren dan hoe ze executieve functies binnen hun school kunnen integreren en hoe ze zelf leerlingen kunnen coachen en EF-training kunnen geven aan leerlingen die dat nodig hebben’, legt Doutzen uit. De trainingen en workshops zijn praktisch en bieden tools die direct toepasbaar zijn. ‘Ons doel is dat scholen zelfstandig executieve functies kunnen inbedden in hun eigen onderwijspraktijk.’
De aanpak van het Kenniscentrum leidt tot betere schoolprestaties. Dat is al winst, maar haar missie is breder. ‘Het doel van het onderwijs is leerlingen opleiden tot wereldburgers die klaar zijn voor de toekomst en hun gedrag en emoties gericht kun nen controleren’, legt ze uit. ‘Goede toetsresultaten betekenen niets als leerlingen na de toets alles vergeten. Door hen sterker te maken in het zelfstandig denken, plannen en leren, zorgen we dat de lesstof beklijft. Zo verwerven ze niet alleen kennis, maar ook de vaardigheden die ze in hun latere leven hard nodig hebben.’